ما در جهانی زیست می کنیم که همواره در حال تغییر، تبدل و تکامل است. برخی معتقدند چاره ای جز سازگاری با شرایط جدید وجود ندارد. اما به نظر می رسد اگر قرار باشد انسان از تمام این تغییرات تاثیر بپذیرد هویت واقعی خود را از دست می دهد. این مسئله با مقوله جهانی شدن ارتباط تنگاتنگی دارد. جهانی شدن یکی از مهم ترین مسائلی است که امروزه ذهن بسیاری از اندیشمندان و دانشمندان سیاسی، اقتصادی و سایر علوم را به خود معطوف کرده است. اگر چه تعریف روشن و دقیقی را نمی توان ارائه کرد اما به خروج فرد از حالت درون نگرانه و متکی به یک منطقه خاص، به سمت یک هویت برون نگرانه و فراسرزمینی جهانی شدن گویند. پدیده نوظهور کرونا ویروس باعث شده است که عوامل فوق ملی در روند اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور ما نقش آفرینی کنند. تحولات اخیر این بیماری جهانی موجب تسریع فرآیند جهانی شدن و تغییر رابطه ما با جهان پیرامونمان شده است. این تغییرات حدّاقل سه نوع فرهنگی- دینی، سیاسی و اقتصادی را شامل می شود. در ادامه به بررسی و توصیف تغییرات فرهنگی - دینی پرداخته می‌شود.
❇️اولین و محسوس ترین تغییرات، مسائل فرهنگی- دینی است. ظهور کرونا ما را در یک دوراهی ناجوانمردانه (خوددوستی و انجام تکالیف دینی) گذاشته است. این روزها تقریباً برایمان ثابت شده که حبّ به ذات ریشه ای ترین غریزه انسانی هست. در آیه 96 سوره مبارکه بقره آمده است برخی انسانها حرص بیشتری بر بقاء و تداوم زندگی و حیات طولانی دارند، برخی چنان علاقه به دنیا دارند که: «هر یک از آنها دوست دارد هزار سال عمر کند». (یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ). خوددوستي، كششي طبیعی- غریزی است كه انسان را به كار و تلاش اميدوار مي كند و سبب مي شود انسان براي سعادتش بكوشد. اما انجام تکالیف دینی لایه اولیه دینداری است. این لایه معنای مهمی به زندگی دین باوران می دهد که در قالب رفتارها، کنش ها و مناسبات اجتماعی صورت بندی، رمز گشایی و معنادار می شوند و در قالب هیئت های بیرونی خودش را نشان می دهد. اما اکنون مجال مماشات نیست. ما تصمیم گرفتیم که به جان خود اهمیت بیشتر دهیم، این تصمیم از سوی نهاد دولت الزامی شد، نهاد مرجعیت با فتاوای فقهی لازم الاجرا بودن قوانین پزشکی ، صحه بر کارآمدی علم «مدرن» نهاد و این یعنی «پزشکی مدرن بسان یک علم» عینیت و هویت بخشیده شد. به نظر می رسد با توجه به فرمایش رهبر معظم انقلاب؛ اکنون که پزشکان خدوم در حال جهاد هستند، نباید از دستورات پزشکی تخطی شود.
❇️اما نکته مهمی که نباید به فراموشی سپرده شود این است که باید به تبعات پسا کرونا توجه شود. این فرآیند اگر ادامه یابد چه بسا پیوند مردم ایران که ذیل اسلام یک پارچه بودند را بی معنا سازد. همانگونه که گفته شد سیطره علم جهانی باعث شد که نهاد دین هم متاثر از مدرنیزاسیون تاحدی کارکرد حداقلی پیدا کند، بیان حکم شرعی ،اجازه دخل و تصرف خمس برای مواجه با کرونا مواجه کاملا فقهی از این مسئله می باشد. بنا بر این، می توان گفت: کرونا دست به دست با تکنولوژی و مدرنیته تا حدودی موفق شد هویت مان را چند تکه کند. اگر تکنولوژی می خواست هویت جمعی مان را از ما سلب کند، کرونا به مثابه یک اپیدمی جهانی توانست ما را خانه نشین و به جهانی شدن نزدیک تر سازد. سنت هایی مانند زیارت، جماعت، دست دادن، روبوسی ،صله رحم و ... که شاید ممکن است کم و کوچک شمرده شوند لیکن کنارگذاشتن یا کم رنگ شدنشان آثار عمیق و قابل توجهی را برای آینده گان درپی خواهد داشت.
✴️در روایات گفته شده است: «هنگامی که فتنه‌ها همه شهرها را فرا بگیرد به قم و اطراف آن پناه ببرید که بلا از قم دفع شده است - بحار الانوار ج ۲۶ ص ۲۱۴» اما اکنون قم که پایگاه تشیّع و نهادهای دینی است تخریب شده است به گونه ای که کل مردم دنیا از ایران مطالبه گری می کنند و ایران به تنهایی نمی تواند تصمیم گیرنده باشد، ما نه تنها مجبوریم از سازمان های بین المللی مانند بهداشت جهانی و ... اطاعت کنیم بلکه باید به آنان اجازه دخالت مستقیم در امور ملی کشورمان را بدهیم و این از آفات جهانی شدن است که هویت جغرافیایی ما را به مثابه دولت ملی نشانه گرفته است وطبیعتاً سهم دولت ملی- اسلامی تنزل پیدا می کند.
❇️تکنولوژی و علم مدرن دنبال ایجاد وحدت رویه، حذف تکثرات، تک ساحتی شدن انسان ها و یکسان شدن فرم و الگو است، در نسخه سازمان بهداشت جهانی برای مبارزه با کرونا این وحدت رویه به وضوح دیده می شود، حال آنکه توجه به تنوع فرهنگی و اجتماعی و حتی اقلیم آب و هوایی امری معقول و مهم است.
❇️الوین تافلر در توصیف تحولات اخیر جهان مدعی است که جهان به سوی یک تمدن جدید در حرکت است، تمدنی که در آن دولت های ملی، دیگر تنها تصمیم گیرنده درباره سیاست جهانی نیستند. موج سومی در راه است که در نتیجه دولت¬ها بخشی از قدرت حاکمیت خود را از دست خواهند داد. دخالت های فرهنگی و اقتصادی دیگر کشورها موجب برخوردهای شدید، عمیق و همه جانبه، بین تمدن موج سومی (اطلاعات و ارتباطات) با تمدن های موج دوم (صنعتی) و موج اول (کشاورزی) خواهد شد. به¬نظر وی این برخوردها تا استقرار کامل تمدن موج سوم ادامه خواهد یافت. بنابراین درشرایط فعلی لازم است برای حفظ هویت ملی مان در دنیای پس از کرونا تدبیراتی بیاندیشیم و هویت مان را به نحو مطلوب حفظ و بازسازی کنیم. اگر خواستار توانمندی های فرهنگ ملی کشورمان ایران هستیم و اگر نمی خواهیم که در برابر دیگر فرهنگ ها دست بسته سر تسلیم فرود آوریم و هویت خویش را ببازیم، باید بر توانایی های خود در همه زمینه ها بیفزاییم و قدرت آفرینش جامعه مان را بالا ببریم تا قادر باشیم هوشمندانه با چنین چالشهایی مواجه شویم و کنجکاوانه از آن بهره بگیریم.
سیده سمانه نطقی مقدم
