سایت مدیریت حوزه علمیه خواهران استان قم

به گزارش روابط عمومی موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه خواهران فاطمه ایزدشناس، نویسنده کتاب «سیره امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارض‌های خاندان علوی»، با اعلام خبر انتشار این کتاب با حمایت  این مؤسسه حوزوی، گفت: ضرورت توجه به الگو بودن معصومان^{(علیه السلام)}و نیاز جامعه امروز به الگوهای عملی و کاربردی در مشکلات نوپدید جامعه، بنده را بر آن داشت تا به بررسی شیوه رویارویی امام رضا^{(علیه السلام)}با تعارض‌های درون خاندانی و منسوبین به علویان بپردازم.

وی در توضیح مفهوم تعارض افزود: تعارض فراگردی اجتناب‌ناپذیر در جوامع و اعصار مختلف است و در برخی موارد می‌تواند سودمند باشد و موجب برانگیخته شدن انگیزه و حس رقابت و نوآوری شود، اما تعارض مد نظرم تعارض مضر با پیامدهای مخرب و ناگوار است که اثرات سوئی را در اجتماع خواهد گذاشت.

آثار مخرب تعارضهای منفی در خانواده

نویسنده کتاب «سیره امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارض‌های خاندان علوی» تصریح کرد: اگر این تعارض در میان خانواده و خویشاوندان به عنوان ارکان مهم اجتماع رخ دهد، اثرات مخرب‌تری را به دنبال خواهد داشت، چراکه خانواده بسترساز فرهنگ و زمینه‌ساز خوشبختی و بدبختی انسان‌ها و امت‌هاست. از این رو آموزه‌های دینی عنایت ویژه‌ای به رشد و پویایی و مصون‌سازی این نهاد سرنوشت‌ساز دارند.

ایزدشناس با بیان اینکه به همین دلیل پرداختن به چگونگی مواجهه با تعارض‌های موجود در آن دارای اهمیت است، گفت: در زمان امام رضا^{(علیه السلام)}بین خاندان بنی‌هاشم اعم از علویان و غیرعلویان، که شامل حسنیان، حسینیان و زیدیان می‌شود، تعارض‌هایی وجود داشت. در میان حسنیان و حسینیان، زیدیان و حسنیان و حسینیان یا هر یک از آنها در درون خود مثلا حسینیان با یکدیگر یا علویان با امام رضا^{(علیه السلام)}و حتی برادران امام رضا^{(علیه السلام)}با ایشان شاهد بروز انواع تعارض فرهنگی، مذهبی و اعتقادی، سیاسی و اقتصادی هستیم.

وی ادامه داد: امام با تدابیری که اتخاذ می‌کردند در پی جلوگیری از ایجاد تعارض یا خاتمه دادن مسالمت‌آمیز به آن بودند. بازخوانی سیره امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارضهای درون خاندانی نگرشی نو به سیره ایشان است. در این کتاب علاوه بر بسترشناسی بروز این تعارضها، به هریک از آنها اشاره و با بهره‌گیری از منابع روایی و احادیث و گزارش‌های تاریخی، سیره امام رضا^{(علیه السلام)}را در برخورد با هر یک از این تعارضها چه در مرحله پیشگیری و چه در مرحله مواجهه واکاوی کرده‌ام.

تألیف کتاب در دو فصل

ایزدشناس گفت: این اثر در دو فصل تألیف شده است؛ نویسنده در فصل اول که با عنوان «امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارض‌های سیاسی-اجتماعی خاندان علوی» تدوین شده، به تعارض‌های پیش روی حضرت قبل از ولایتعهدی و پس از ولایتعهدی و همچنین رویارویی امام^{(علیه السلام)}با تعارض‌ها (راه‌کارهای امام برای پیشگیری از بروز تعارض‌ها و راه‌های آن حضرت برای رویارویی با تعارض‌ها) پرداخته است.

وی افزود: «سیره امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارض‌های فرهنگی-اعتقادی درون خاندانی» عنوان دومین فصل از این اثر است که مشتمل بر نگاهی کلی به اوضاع فرهنگی–اعتقادی زمان امامت امام رضا^{(علیه السلام)}، گزارشی از تعارض‌های فرهنگی و اعتقادی زمان امامت امام^{(علیه السلام)}و راه‌کارهای امام رضا^{(علیه السلام)}در رویارویی با تعارض‌های علمی-فرهنگی است. حضرت از هیچ تلاشی برای پیشگیری و مواجهه با تعارض‌های درون خاندانی فروگذار نکردند.

ایزدشناس تصریح کرد: راه‌کارهای پیشگیرانه امام رضا^{(علیه السلام)}را می‌توان شامل مواردی چون تبیین مسئله امامت، اعلام عدم مشروعیت حکومت و عدم رضایت از پذیرش ولایت‌عهدی برشمرد. همچنین حضرت در مواجهه با تعارض‌های سیاسی - اجتماعی از راه‌کارهایی چون عدم شرکت در قیام‌ها، عدم همکاری با حکومت، مدارا با خاندان و گره‌گشایی از کار آنها استفاده کردند. راه‌کارهای حضرت در مواجهه با تعارض‌های فرهنگی –اعتقادی شامل معرفی شیعه واقعی، امر به معروف و نهی از منکر، مبارزه و برخورد با مبنای فکری نادرست و تصحیح عقاید، گفت‌وگو و مذاکره، تذکر و انتقاد، طرد کردن و مبارزه با انتشار عقاید نادرست بود.

عوامل بروز تعارض در خاندان علوی

فارغ‌التحصیل مؤسسه آموزش عالی معصومیه خواهران با بیان اینکه تعارض امری اجتناب‌ناپذیر است، تصریح کرد: از عوامل بروز تعارض در خاندان علوی می‌توان به مواردی چون عدم شناخت جایگاه امامت، ناسازگاری در اهداف امام و افراد، تفاوت در ادراک دین به دلیل بی توجهی به امام معصوم در جهت شناخت و معرفت صحیح نسبت به دین، جاه‌طلبی برخی از افراد و سوء استفاده از مقام و موقعیت اشاره کرد.

ایزدشناس گفت: راه‌کارهای هوشمندانه امام رضا^{(علیه السلام)}موجب شد که تعارضهای مختلف سیاسی-اجتماعی یا فرهنگی و اعتقادی نتوانند شکاف عمیقی را در پیکره شیعه و خاندان حضرت ایجاد کنند و موجب از هم گسیختگی بنیان دین و خاندان شوند، اما پیامدهایی را به همراه داشتند. برخی از پیامدهای منفی آن شامل ایجاد مانع بر سر راه اهداف امام رضا^{(علیه السلام)}در تبلیغ دین و آموزش عقاید دینی و فرهنگی اسلام ناب، از هم گسیخته شدن یکپارچگی شیعیان امامیه به عنوان افراد و اعضای یک گروه به دلیل ایجاد انشقاق و در نتیجه انشعاب به فرقه‌های مختلف عقیدتی و سیاسی است.  

برخورد امام رضا^{(علیه السلام)}با تعارضها

وی گفت: از جمله تعارضها، تعارض‌های اقتصادی درون خاندان است، مسئله اقتصادی و دنیاپرستی همواره یکی از عوامل بروز تفرقه، تعارض و دشمنی بوده است. در این میان خاندان علوی نیز مستثنا نبوده‌اند. رقابت برای رسیدن به منافع محدود نیز از جمله علل بروز تعارض بود؛ علویان براساس سیاست عباسیان زیر فشار اقتصادی شدید بودند. مشکلات مالی فراوان در میان علویان موجب لغزش‌هایی از سوی آن‌ها در برخورد با امام رضا^{(علیه السلام)}شد. تا جایی که عباس بن موسی و تنی چند از برادرانش امام را به دادگاه کشاندند. عباس بن موسی از جمله علویانی بود که مشکلات مالی و اقتصادی بر او غلبه کرده بود. شاهد این مدعا سخن امام رضا^{(علیه السلام)}با او درباره شکایتش از امام در زمینه وصیت‌نامه امام کاظم^{(علیه السلام)}است. امام رضا^{(علیه السلام)}با عباس همدردی کرد و دلیل کار ناشایست او را مشکل مالی دانست. امام^{(علیه السلام)}به او فرمود که ای برادر، می‌دانم بدهکاری و دیون به شما فشار آورده و شما را به کشمکش واداشته است.

ایزدشناس در ادامه بیان کرد: همچنین هنگامی که برادر دیگر امام رضا^{(علیه السلام)}، ابراهیم بن موسی دچار مشکلات مالی بود، امام به یاری‌اش شتافت و به او کمک مالی کرد.